De terbeschikkingstelling, kortweg ‘tbs’ is een justitiële behandelmaatregel. De rechter legt deze maatregel op als er sprake is van een ernstig delict (4 jaar gevangenisstraf of langer), een psychiatrische stoornis (eventueel in combinatie met een licht verstandelijke beperking) en gevaar voor recidive. Het doel van het behandelen is het voorkomen van de kans op recidive, zodat er een veilige terugkeer naar de maatschappij mogelijk is. Het hoofddoel van de tbs-maatregel is dan ook geen straf, maar het beschermen van de maatschappij. Mede dankzij de media is er echter een negatieve beeldvorming ontstaan rondom de tbs.
Ontoerekeningsvatbaarheid
Als een verdachte wordt beoordeeld op een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis, wordt er onderzocht of iemand wel toerekeningsvatbaar was tijdens het plegen van het delict. Bij volledige ontoerekeningsvatbaarheid, waarbij iemand niet meer in staat is rationele afwegingen te maken, wordt er tbs met dwangverpleging opgelegd. Ook kan er sprake zijn van verminderde toerekeningsvatbaarheid waarbij de stoornis een beperkte invloed heeft gehad op het delict. Hierbij wordt vaak eerst gevangenisstraf opgelegd, met als tweede fase een behandeling in een tbs-kliniek. In principe is er bij tbs geen van tevoren afgesproken einddatum bekend: eens in de twee jaar is er sprake van een verlengingszitting over het al dan niet verlengen van de maatregel. De behandeling in de tbs-kliniek is altijd vrijwillig, maar als je niet meewerkt, is de kans erg klein dat je überhaupt nog vrijkomt uit de kliniek.
Verlof
Om te voorspellen of iemand klaar is voor resocialisatie is verlof essentieel in het proces. Hiermee kunnen vaardigheden worden geoefend om met triggers om te kunnen gaan buiten de muren. De vier soorten verlof zijn begeleid verlof, onbegeleid verlof, transmuraal verlof en proefverlof, waarbij er steeds meer verantwoordelijkheden zijn voor de patiënt. Van tevoren wordt er onderzocht wat een patiënt aankan, plannen gemaakt, achteraf geëvalueerd en wordt er pas naar een volgende soort verlof overgegaan wanneer alle signalen op groen staan. In 2019 waren er zo’n 70.000 verlofbewegingen per jaar. Afgezet tegen dit totale aantal bedraagt het aantal onttrekkingen in 2019 minder dan een promille. Hierbij was er 1 ontvluchting en 44 ongeoorloofde afwezigen, waarbij het gaat om niet (op tijd) terugkeren van onbegeleid verlof en onttrekking aan begeleid verlof.
Risicotaxatie
Middels risicotaxatie-instrumenten wordt het recidiverisico bepaald. Dit zijn wetenschappelijk onderbouwde vragenlijsten waarmee ingeschat kan worden hoe groot de kans is dat een patiënt opnieuw een ernstig delict zal plegen. Door middel van interventies kunnen bepaalde risicofactoren verlaagd worden. Risicotaxatie is echter nooit waterdicht. Er zullen altijd valse positieven (iemand is ten onrechte als hoog risico ingeschat) of valse negatieven (iemand is ten onrechte als laag risico ingeschat) bestaan. Daarnaast kan hoe iemand reageert natuurlijk afhangen van de situatie, dat valt helaas nooit helemaal goed te voorspellen. Het is dus van belang om methoden voor risicotaxatie te blijven innoveren en dat juristen, psychiaters en psychologen zo scherp mogelijk blijven.
In gesprek met Jorn Albers, verpleegkundige in een tbs-kliniek
“Tbs komt alleen in het nieuws als dingen misgaan, dit is de voornaamste reden van het grote imagoprobleem.” Jorn noemt het slechte imago van tbs onterecht en dat het ons land juist veiliger zou maken. Dit zien we terug in de recidivecijfers van gevangenisstraf in vergelijking met tbs-behandeling: recidive binnen twee jaar na ontslag bij gevangenisstraf is zo’n 47 procent, terwijl die recidive na tbs-behandeling zo’n 18 procent is.
Maar de oordelen staan vaak al vast: “zonde van het geld” en “van mij zouden ze allemaal een spuitje krijgen.” Volgens Jorn kiezen mensen deze absurde teksten boven hun gezond verstand en denkt hij dat deze vaak voortkomen uit gevoelens van angst en bezorgdheid.
Jorn voelt zich als werkende in een tbs-kliniek verantwoordelijk om het hele verhaal te vertellen omdat hij de kans heeft om deze mensen echt te leren kennen. “Pas dán kom je erachter dat het merendeel nooit een kans gehad heeft: een onveilige jeugd, armoede, psychische kwetsbaarheid, ontmoedigd, radeloos en wanhopig. Deze factoren leiden er soms toe dat mensen op een onbegaanbaar pad terecht komen, vaak een éénrichtingsweg die kan leiden tot iets onvergeeflijks. Echter zijn deze voortgekomen uit een psychische stoornis, iets waarvoor ze behandeld moeten worden om te kijken of ze weer veilig de samenleving in kunnen.”
Volgens Jorn lijkt het wel of, wanneer je in het tbs-systeem belandt, je niet meer als mens gezien wordt. “Ze hebben een delict gepleegd, maar zijn niet hun delict. Ik zal de gesprekken met critici van tbs nooit uit de weg te gaan, ik weet namelijk als geen ander dat zij ook maar gewoon mensen zijn. En mensen kunnen veranderen.”
Ondanks het slechte imago van tbs, blijkt volgens de cijfers dus zowel het recidiverisico als het aantal onttrekkingen in verhouding een stuk lager te zijn dan de meeste mensen verwachten. Het is niet gek dat veel mensen kritisch zijn naar het tbs-systeem aangezien het voor de media natuurlijk interessanter is om in te zoomen op het minuscule aantal zaken waarbij het mis gaat in plaats van het veel grotere aantal succesverhalen. Belangrijk is wel om je mening te baseren op feiten en te beseffen dat ondanks de inzet van de vele professionals in dit veld, een risicoloze samenleving (helaas) niet bestaat.
Bronnen:
https://www.tbsnederland.nl/publicaties/
https://www.forensischezorg.nl/beleid/risicotaxatie-instrumenten
https://incretus.nl/tbs-een-falend-systeem/
https://www.trouw.nl/opinie/we-oordelen-te-snel-over-tbs-ers~b67c4421/