Onder criminologen zijn rechterlijke dwalingen een hot topic. Iedereen kent de verhalen over hoe bijvoorbeeld Lucia de Berk, Kees Borsboom en Ina Post onterecht veroordeeld zijn. Rechterlijke dwalingen zijn zeer onwenselijk, maar zijn ze te voorkomen? En hoe ontstaan ze eigenlijk? Op 6 maart organiseerde de CoPS-commissie van CoDe een symposium over rechterlijke dwalingen waarin nog veel meer andere vragen aan bod kwamen. Vier verschillende sprekers vertelden elk vanuit hun eigen expertise over dit onderwerp, waarbij de studenten ook uitgebreid de gelegenheid kregen om vragen te stellen. Hieronder een korte impressie.
Definitie
Het symposium werd afgetrapt door Marieke Dubelaar, universitair docente aan de Universiteit Leiden. In haar inleidende praatje gaf zij de zaal een theoretisch kader waar de rest van de middag aan vast gehouden kon worden. Zo gaf zij als definitie van een rechterlijke dwaling: "Wanneer iemand veroordeeld wordt voor een misdrijf dat hij of zij niet heeft begaan of voor een delict dat niet heeft plaatsgevonden." Ook werd duidelijk dat de omvang van het probleem erg lastig in te schatten is en haalde Dubelaar een paar mogelijke oorzaken van rechterlijke dwalingen aan.
Kritiek
Dick Gosewehr nam vervolgens het stokje over. Hij heeft veertig jaar bij de politie gewerkt, waarvan bijna dertig jaar als rechercheur. Sinds twaalf jaar doet hij onderzoek naar rechterlijke dwalingen. Gosewehr trapte af met een stellig standpunt, volgens hem zouden we eigenlijk moeten spreken over politionele dwalingen, want "elke gerechtelijke dwaling begint met een slecht politieonderzoek", stelt hij. In zijn verhaal levert Gosewehr forse kritiek op het beleid bij de politie. Ook weet hij de studenten te verrassen, want hoewel wij bij het vak Rechtspsychologie leren dat tunnelvisie een van de oorzaken van rechterlijke dwalingen kan zijn, spreekt Gosewehr dit tegen. Volgens hem komt er altijd een moment tijdens het onderzoek dat je erachter moet komen dat je fout zit. Op dat punt zou je terug moeten keren naar het begin. Wat volgens hem in het verleden vaak gebeurde, is dat er geknoeid werd met getuigenverklaringen en sporen werden weggeredeneerd. "De overtuiging wint het van de feiten", vindt Gosewehr.
Opsporing is cruciale en lastige fase
Na het gepassioneerde verhaal van Dick Gosewehr was het de beurt aan Charles Berger, bijzonder hoogleraar Criminalistiek aan de Universiteit Leiden en daarnaast werkzaam bij het NFI. Berger nam het publiek mee in de wereld van de opsporing. Het probleem bij de opsporing ligt volgens hem in het feit dat er in die fase nog weinig duidelijk is. "Op het plaats delict wordt onderzoek gedaan, maar vaak is nog niet duidelijk waarnaar. Over de tijd gaat bepaalde informatie verloren en bovendien kunnen sommige fouten die gemaakt zijn niet meer hersteld worden. De opsporingsfase is een cruciale fase, maar blijkbaar ook een hele lastige fase. Ook het forensisch bewijs kan risicovol zijn. Traditioneel gaven forensische wetenschappers een categorisch oordeel: een zogenaamd zekerheidsoordeel. Zij benoemden de kans dat de verdachte het gedaan had. Pas relatief recent is dit veranderd naar een oordeel over wat het bewijs waard is, het enige oordeel dat forensische wetenschappers feitelijk gezien kunnen geven." Berger sluit af: “Het is een illusie dat we kunnen blijven bezuinigen zonder kwaliteitsverlies. Willen we minder rechterlijke dwalingen, dan moet daar iets tegenover staan."
Mijlpaal
De middag werd afgesloten door Ron de Ruiter. Hij is jarenlang rechercheur geweest en is momenteel docent Professioneel Verhoor aan de Politieacademie. Hij verschafte de nodige informatie over verhoren en de ontwikkelingen die de laatste jaren hebben plaatsgevonden, maar bood ook de nodige tegenspraak aan het verhaal van Dick Gosewehr. De Ruiter beaamde dat er in het verleden problemen hebben plaatsgevonden binnen de politie, maar de laatste jaren zijn vele verbeteringen ingezet. "De ontwikkelingen die n.a.v. de Schiedammer Parkmoord binnen de politie hebben plaatsgevonden zijn een mijlpaal in de geschiedenis van de Nederlandse politie", zo stelt hij. "Rechterlijke dwalingen zijn wel degelijk bestudeerd en daar heeft de politie van geleerd. Zo zijn de verhooropleidingen sterk verbeterd en worden studenten aan de politieacademie erop attent gemaakt wat de valkuilen zijn bij het onderzoeken van een zaak."
Het symposium heeft de studenten de mogelijkheid gegeven een kijkje in de wereld van de rechterlijke dwaling te nemen. De vier sprekers hebben vanuit hun eigen vakgebied verteld over dit onderwerp, waardoor verschillende invalshoeken aan bod kwamen. De sprekers waren het niet altijd met elkaar eens, maar dit zorgde juist voor interessante discussies. Na afloop werd er op de borrel nog eens nagepraat en ging iedereen met een lading nieuwe kennis weer naar huis. CoPS, bedankt voor de goede organisatie!